૩૧. ત્યાગી ને ભોગવો . 

કવિના મુખેથી સંત વિનોબા કહે છે કે , “ હે ભાઈઓ ! ત્યાગી ને ભોગવવામાં સ્વાદ અને માનવતા છે . અકરાંતિયા થઈને ખાશો તો અજીર્ણ થરો અને અજીર્ણ થયા પછી અનેક રોગો આવશે . પેટમાં દુખવા લાગશે . મોઢે મોળ ચડ્યા કરશે . અને સામે બત્રીસ ભાતનાં ભોજનના થાળ ભર્યા હો , પણ એક કોળિયો પણ લઈ શકાશે નહિ .

” બીજી બાજુ , હે દાન લેનારાઓ ! તમે સમજી – વિચારીને દાનનો ભાગલો લેજો , આ તો અજરા – દાન છે . તે જીવન જીવવા માટે છે . પણ ચા , બીડી , અફીણ , ગાંજો અને ચટાપટાવાળાં કપડાં પહેરવા માટે નથી . એ દાનનો જો એમાં ઉપયોગ કરશો , તો એક મહાપાપ ઊભું થશે , આખા જગતની સમૃદ્ધિ જો એક દિવસે સરખી બેંચી લેશું , તોય બીજે દિવસે બધાં સરખાં નહિ હોય એનું કારણ એ છે કે , “ જીવન કેમ જીવવું ? અને જીવવાની સાચી રીત કઈ ? એની કળા કે ચાવી હાથ નહિ આવે , ત્યાં સુધી બધી મહેનત નકામી છે .

મહેનત , હળ અને ખંત વિનાની ધરતી માતા રડે છે . તેમ મહેનત કરવાવાળાને પૃથ્વી ન હોવાથી તે પણ રડે છે . અને મહેનત કરે એમાં ચતુરાઈ અને ખંત ન હોય , તો બઇ દની માફક કરેલી મહેનતનું ફળ મળતું નથી.

સત્યયુગમાં રાજા માંધાતા થઈ ગયો . ધરણીનો હું ધણી છું . ’ એવો એને ભમ ઉત્પન્ન થયો હતો . એ રાજા જ્યારે મરણ પામ્યો ત્યારે વસુંધરા હસતી હતી . વૈરાગ્ય વિનાનો ત્યાગ ટકી શકતો નથી અને વિવેક સત્ય -અસત્યનું જ્ઞાન ) વિનાનો વૈરાગ્ય કાયમ રહેતો નથી . સાર – અસારને જાણ્યા પછીનો નિર્ણય જ અવિચળ રહે છે .’

( રાગ – ઉપરનો )

ત્યાગી ને ભોગવો તો તેમાં સુખ ઘણું રે …

નહિ તો અજીરણ થઈ જાય જી…..

પેટમાં વેદના ને મોઢે મોળ ચડે રે .

એલાથી એવડું ને ખવાય જી ….ત્યાગી ને – ક

લેનારા ! ( તમે ) સમજીને હાથ લાંબો કરો રે ….

દીધેલાં તો અજરા કહેવાય જી….

જીવનની કળા સાચી જાણશો રે ..

તો એ ટકશે પેટમાંય ત્યાગીન -૧

મહેનત વિનાની ધરણી માતા રુએ રે …

ધરણી વિનાનાં રુએ ખંત વિનાનાં સા હળ રૂએ રે … ત્યાગી ને -૨ જી . 

બળ એવી અજબ જીવન કેરી કળ જી …

માંધાતા ગજા સતજુગમાં થયો રે …

(એને) ધણીપણાની ઊપજી બ્રાંત જી .

જગત છોડીને રાજા હાલિયો રે ..

ભોમકાએ કાચા ખડ ખડ દંત જીલ્મ

વૈરાગ્ય વિનાનો ખોલે ત્યાગ છે રે ….

વિવેક વિનાનો ખોઢ વૈરાગ્ય ત્યાગી ને -૩ જી.

રે … જી સાસુએસની પડે પારખાં કદીયે ન ડગે દિલડાં ‘ કાગ ’ ત્યાગી ને -૪

( મજાદર , તા . ૨૪-૭-૫૬ )